Dan il-mafkar twaqqaf fl-1830 mill-fregata Ingliża ‘Madagascar’ f’ġieh il-kaptan tagħha Sir Robert Cavendish Spencer li kien miet Lixandra.

Il-kitba li hemm fuqu tgħid li Spencer miet fuq il-vapur f’Lixandra fl-4 ta’ Novembru, 1830 u ġie midfun il-Belt fit-12 ta’ Diċembru. Sħabu waqqfu dan il-monument b’forma ta’ mawsulew għoli ħafna f’Marzu ta’ l-1893 li tneħħa mill-Għolja ta’ Kordin fejn kien qabel u tqiegħed fejn hu llum f’April ta’ l-istess sena.

Dan il-monument tħażżeż mill-pittur u arkitett Giorgio Pullicino. Fil-proġett tal-‘fly-over’ tal-Blata l-Bajda, dan il-musulew sab ruħu fin-nofs bla ma nħatt, kontra dak li ħasbu xi wħud. F’Ottubru ta’ l-1975 sajjetta laqtet il-parti tiegħu ta’ fuq u ġarrfitha.

Dan il-monument fl-1998 ġie restawrat minn Mizzi Organisation billi fil-gwerra kellu xi daqqiet fih ta’ splinters tal-bombi li waqgħu ħdejh. Ix-xogħol tiegħu nbeda nhar l-Erbgħa, 17 ta’ Diċembru, 1997, b’kollaborazzjoni mal-Kunsill Lokali tal-Ħamrun.

Preżenti kien hemm il-Ministru ta’ l-Edukazzjoni, is-Sur Evarist Bartolo, Dr Peter Attard, is-Sindku tal-Ħamrun u d-Direttur ta’ Mizzi Organisation.
 

Fil-16 ta’ Ottubru, 1932, ġie inawgurat monument f’Misraħ San Pawl lil Fra Diegu – bniedem kbir f’qalbu, ħanin, karitattiv u li meta miet, Malta kollha bkietu. Bit-tħabrik tiegħu kien sar l-istitut li għadu sa llum iġib ismu. Għall-ħabta ta’ l-4 ta’ wara nofs inhar bdew jinġabru l-Ministri, Senaturi, Deputati tal-Parlament, rappreżentanti tal-Kleru u t-tfal ta’ l-istess istitut. Wara ftit wasal l-Arċisqof u deher ukoll il-Gvernatur li kixef l-istatwa. Fost folla kbira ta’ nies, il-President tal-Qorti, Sir Arturo Mercieca, niseġ kelmtejn għal-okkażjoni u l-banda San Ġużepp daqqet innu miktub apposta mis-Surmast C.Camilleri. Il-monument sar mill-iskultur Vincent Apap, u biex tqiegħed f’postu kellhom itellgħu pilastri minn taħt il-pjazza billi taħtu hemm għar kbir.

Fil-5 ta’ Mejju, 1985, il-Prim Ministru, Dr Karmenu Mifsud Bonnici, LL.D., kixef uffiċjalment il-monument li twaqqaf f’ġieh Dr. Anton Buttigieg, LL.D., ex-President tar-Repubblika ta’ Malta, avukat, Membru tal-Parlament, u poeta. Huwa twieled fil-Għarb, Għawdex, imma għadda l-biċċa l-kbira ta’ ħajtu fil-Ħamrun fejn kien President tal-Każin tal-Mużika San Gejtanu. Dan il- monument ħadmu l-iskultur Anton Agius u sar bil-kontribuzzjoni pubblika. L-iskultur Agius lesta l-abbozz tal-ġibs u d-Ditta Luigi Tommasi ta’ Del Chiaro Maddimo ta’ Pietrasanta, Lucca, l-Italja, ħadmitu fil-bronż. Waqt li Ugo Mizzi, ħaten l-istess Dr. Anton Buttigieg li kien inkarigat mit-tmexxija ta’ dan il-monument kien l-Italja qiegħed jissorvelja x-xogħol, ħassu ħazin u miet. Huwa tbierek mill-Kappillan Dun Ġużepp Pace, kappillan tal-parroċċa San Gejtanu, il-Ħamrun, u fil-preżenza ta’ wlied Dr Buttigieg, tal-Ministri tal-Kabinett, Dr Eddie Fenech Adami, Kap tal-Partit Nazzjonalista, Deputati miż-żewġ naħat tal-Kamra tar-Rappreżentanti u preżenti kien hemm ukoll Sir Anthony Mamo, l-ewwel President tar-Repubblika. Il-kopja oriġinali tal-ġibs illum tinsab merfugħa fil-Mużew tal-Politika fil-Birgu.

“Il-poplu Ħamruniż
Ifakkar l-ewwel seklu sħiħ
Ta’ ħidmietu
U jħares b’fiduċja lejn il-ġejjieni
Illum fis-sebħ tat-Tielet Millennju
1 ta’ Jannar, 2000.”
 

Huwa ġie inawgurat mill-Viċi Sindku Dr Paula Mifsud Bonnici, LL.D. u tbierek mill-Kappillan Dun Pawl Fenech.

Il-Ġimgħa, 26 ta’ Mejju, 2000, ġie inawgurat monument f’ġieh il-magħruf tenur Oreste Chircop f’għeluq is-sentejn mill-mewt tiegħu li ġrat fl-10 ta’ Mejju, 1998.

Inawgurawh il-Ministru Dr Austin Gatt u s-Sindku s-Sur Joe Zammit Cordina. Il-bust inħadem fil-bronż gratis mill-iskultur Anton Aguis, u tqiegħed fuq pedistall fil-ġnien li ssemma wkoll ‘Ġnien Oreste Chircop’. Għal din l-okkażjoni saret serata fil-pubbliku fejn kien se jiġi inawgurat li għalih attendew il-mara, it-tfal u ħut il-mejjet.

Ftit ‘il bogħod mill-monument ta’ Spencer insibu ieħor ċkejken, magħmul biex ifakkar il- Jum Internazzjonali taż-Żgħażagħ. Il-kitba tgħid hekk:

“Sena Internazzjonali taż-Żgħażagħ
miż-żgħażagħ kollha
f’jum l-Inkapaċitati
17-3-1985.”
 

Nhar is-Sibt, 29 ta’ Settembru, 2001, il-President ta’ Malta, il-Prof. Dr Guido de Marco, inawgura l-monument ta’ Salvinu Spiteri li kien il-fundatur ta’ l-Unjoni Ħaddiema Magħqudin fl-1996 flimkien ma’ Maurice Aguis. Huwa serva ta’ President ta’ din l-Unjoni għal tletin sena u baqa’ bħala President tal- Konfederazzjoni tan-Negozjanti Maltin.
Tkellem ukoll Gejtu Tanti, il-President ta’ l-U.Ħ.M., fejn wera l-kwalitajiet sbieħ ta’ Salvinu Spiteri.
Il-monument, li juri l-bust ta’ din il-persuna, għandu din il-kitba li tgħid hekk:

“SALVINU SPITERI
1926-1996
L-ewwel President
u
Fundatur
Unjoni Ħaddiema Magħqudin”.
 

Monument tat-Tromba

L-Akwadott li nbena fi żmien il-Kavallieri ta’ San Ġwann, kellu l-għan li jwassal l-ilma lejn il-Belt Valletta. Fi triqtu lejn il-belt il-ġdida dan kellu jgħaddi mill-Ħamrun. L-ilma li kien jibda ġej mir-Rabat kien jgħaddi minn Ħ’Attard jgħaddi mit-turretta ta’ San Ġużepp (dik li hemm f’Santa Venera, fil-bidu ta’ l-arkati), jibqa’ nieżel b’qawwa u jferra’ ġewwa torri mdaqqas f’għamla tonda li qiegħed fit-tarf ta’ Triq San Gejtanu; għad illi din il-għolja, daqs mitt sena ilu kienu jsejħulha ‘Ta’ Atoċja’”flok, kif kienu jsejħula xi wħud, ‘Ta’ San Nikola’. F’dan it-torri nsibu ingastata biċċa ġebla tal-qawwi b’dan il-kliem fuqha:

"Kif fl-ilma hemm il-ħajja
Hekk il-ħajja bdiet mill-ilma"
 

Bil-għan li forsi nqajjem xi ftit kuxjenza Ħamruniża, se nġib hawn ftit fatti dwar l-obelisk li jinsab fil-Ħamrun li ftit huma li qatt rawh għajr il-ġirien li jarawh quddiemhom, bla ma forsi jafu dik il-massa ġebel x’inhi. Jafu biss li hu xi monument, għaliex fil-għamla tiegħu jindika li hu xi ħaġa ta’ min iħares lejh.

Mela, missieri fi ċkunitu kien joqgħod x’imkien Strada San Gejtanu u jien kont dejjem nisemgħu jgħid li fil-bitħa ta’ Ġanni l-mastrudaxxa hemm monument. Pero’ dan qatt ma kien jaf jgħid dak il-monument x’kien, l-ewwel forsi għaliex ma kienx jinteressah u t-tieni għaliex dan Ġanni kien jaħbat fi Strada San Giovanni u kien jiġi dar ma’ dar ma’ fejn kien joqgħod missieri fi tfulitu. Meta għadda ż-żmien u missieri mar joqgħod fi Strada San Giovanni fejn twelidt jiena fin-numru 1 (illum dan il-bieb ma għadux jeżisti għaliex ġie inkorporat ma’ dar oħra) isem dan il-monument baqa’ impressjonat f’moħħi sakemm meta ġejt biex nikteb l-istorja tal-Ħamrun u qbadt niġbor il-materjal. Aktar >>